Donder op met je hop

In het voorjaar van 2016 werd bekend dat de hopoogsten in de VS en Duitsland tegen waren gevallen waardoor een nijpend tekort op de hopmarkt dreigde. Reden om de prijs van bier maar weer eens te verhogen. Maar ook paniek in de tent! Zou ons bier nog wel hetzelfde smaken als sommige hoppen op zouden raken? Zou ons bier überhaupt nog wel gebrouwen kunnen worden. Nu bijna een jaar later is de conclusie dat het allemaal wel meeviel.

Of er werkelijk iets is veranderd aan 'ons' bier, weten we eigenlijk niet. Wij niet. Alleen de brouwers weten dat. Dat is ook het voordeel van zo'n craft beer revolutie. Kleine brouwerijen zijn nu eenmaal niet constant in hun kwaliteit en in de smaken die zij maken, dus een verandering valt ook niet zo snel op. Alles verandert en dat is wel zo prettig. We wilden meer variatie en dat kregen we ook. 

Maar toch bleven we als Follow the Beer met een aantal vragen in onze magen zitten. Wat doen we zonder hop? Kunnen we zonder hop? Zijn we zonder hop in de aap gelogeerd? Waarom gooien we eigenlijk hop, dat eigenaardige kruid dat eigenlijk a-typisch is voor bier, eigenlijk  in ons bier?

Wat is hop?

Hop (humulus lupulus) is een plant uit de hennepfamilie (Cannabaceae) die in Nederland en België in het wild voorkomt en hier vroeger ook veel geteeld werd.  Het is een vaste plant die overwintert op wortelstokken die van nature voorkomt in de gematigde en koude zone van het noordelijke halfrond ten noorden van de 32e breedtegraad, maar het wordt tegenwoordig ook geteeld in andere gebieden, zoals Zuid-Amerika, Zuid-Afrika, Australië en Tasmanië. Tot zover de uitleg van wikipedia.

Hop wordt wel een drug genoemd die vrolijk maakt, zorgen verdrijft en mensen meegaand en nederig maakt. Ook wordt aan hop vaak een rustgevende en slaapverwekkende werking toegeschreven. Daarom wordt er soms ook thee van getrokken. Ook beschouwt men het als maagversterkend. Eén van de in hop voorkomende stoffen is lupuline dat een fyto-oestrogene werking heeft die zorgt voor de natuurlijke balans van oestrogeen in het vrouwenlichaam. De meest pikante bijwerking van hop is dat het libidoverlagend voor mannen werkt, terwijl het juist het libido van vrouwen verhoogt.

Hop en bier

De lupulinekorreltjes uit de vruchtkegels van de vrouwelijke plant, de zogenaamde hopbellen, worden vanwege de alfazuren en de etherische olieën (aroma's) gebruikt als grondstof voor bier. Aanvankelijk werd hop aan bier toegevoegd als conserveringsmiddel, maar tegenwoordig wordt het uitsluitend toegevoegd om de bittere smaak en het aroma, aldus wikipedia.

Hop heeft niet altijd in ons bier gezeten. Pas sinds de 14e eeuw is het gebruik van hop in ons bier in zwang gekomen. Daarvoor werden andere kruidenmengsels (gruit) gebruikt. Denk hierbij aan gagel, duizendblad, bijvoet, lavendel, rozemarijn, salie, hyssop, rozen, lelies, laurier, melisse, frambozen en nog veel andere smaakmakers om het ietwat zoete bier op smaak te brengen.

Het was nog een heel gedoe om dat nieuwe en moderne hop aan de man te krijgen. De mensen pruimden het namelijk eerst helemaal niet. Wat de boer niet kent, dat drinkt ie niet. Het bier smaakte ineens heel anders, een smaak die de mensen niet kenden. Bovendien waren financieel belangen bij het dan toe gebruikte gruit, de zogenaamde gruitbelasting. Hop kwam pas echt bovendrijven toen ook deze belastingen naar hop waren overgedragen en de portemonnee van de overheid veilig was gesteld.

Hop is verplicht

Op grond van artikel 7B van het Warenwetbesluit Gereserveerde Aanduidingen is hop een verplicht bestanddeel van bier. Met andere woorden, je mag geen bier brouwen zonder dat er hop in zit. Of nog scherper, je mag wel een bier brouwen zonder hop, en zelfs ook verkopen, je mag het alleen geen bier noemen als er geen hop in zit.

Sommige brouwers proberen bieren na te brouwen op basis van middeleeuwse recepten die zij in archieven terugvonden. Vergis je niet; als je een bier tegenkomt waarop is vermeld dat er gruit of gagel in zit, dan zit er wel degelijk hop in, zelfs als dit niet is vermeld. Hop moet nu eenmaal van onze wetgever.

Waarom is dat zo? Volgens een van onze bronnen is dat omdat de consument verwacht dat er hop in bier zit. Consumentenbescherming dus. Andere bronnen vermelden dat dit een overblijfsel is van fiscale wetgeving (belasten van hop). Wat waar is, blijft in het midden. Maar dat is altijd zo met de waarheid. 

Donder op met je hop

Wij van Follow the Beer hebben maling aan dat Warenbesluit.  Wij vinden dat een sterk verouderd stukje wetgeving dat onze professionele brouwers onnodig beperkt. Het is helemaal niet nodig om hop bij de bereiding van bier te gebruiken, zeker niet met de hedendaagse brouwtechnieken. Donder op met je hop dus. Dat is is iets voor mastodonten met een hang naar vroeger en andere hopheads. Geef andere kruiden ook een kans. Stop de discriminatie. Wij willen bier zonder hop. Dat kunnen wij ook doen als thuisbrouwer. Het bier wordt niet verkocht. Aan niemand. Het zal zelfs het pand niet verlaten.

Wij pakten die handschoen op en gingen op zoek naar een bitter alternatief voor hop en kwamen na vele omzwervingen uit bij duizendblad en bijvoet. In plaats van hop, en niet als toevoeging op de hop. Na een uitgekiend brouwproces, een wispelturige gisting en een zorgvuldige lagering, is het bier Duizendbladbier en het Bijvoetbier nu gebotteld en bijna klaar voor consumptie. We houden jullie op de hoogte.

De vergisting

De lagering

Duizendblad

Duizendblad, oftewel Achillea Millefolium is een plant uit de composietenfamilie (Asteraceae). De naam verwijst naar het dubbel veerdelige blad waardoor het lijkt of het uit zeer veel kleine blaadjes bestaat. En Achilles nam duizendblad mee voor de behandeling van krijgswonden. De plant komt voor op voedselrijke, verstoorde grond en op braakliggende terreinen. De plant komt algemeen voor in Europa en Noord-Amerika en heeft een kenmerkende geur.

Duizendblad werd vroeger gebruikt bij het brouwen van bier. Ook was het in de zeventiende eeuw een populaire groente. De jonge bladeren werden als spinazie klaargemaakt of in soep gedaan. Vooral de bloemschermen en het blad bevatten geneeskrachtige stoffen. De plant werd vroeger gebruikt ook als opwekkend en versterkend middel. Tegenwoordig wordt duizendblad nog wel gebruikt tegen verkoudheid en griep.

Bijvoet

Bijvoet, oftewel Artemisia vulgaris, is een alsemachtige plant, wederom uit de composietenfamilie. Het is een zwak aromatische plant met bladeren die aan de onderzijde witviltig behaard zijn. Bijvoet komt in België en Nederland algemeen voor, bijvoorbeeld op braakliggend terrein en langs wegen. De plant prefereert een zandhoudende grond. Ook

Bijvoet werd vroeger in bier gebruikt, voordat de hop in zwang kwam. Het wordt ook wel gebruikt tegen vermoeide en pijnlijke voeten, of als antimuggenmiddel. In Korea wordt het gebruikt om soepen en salades op smaak te brengen en ook in de Oosterse geneeskunde komen we deze plant tegen. Naast de geneeskrachtige werking zou de plant volgens bijgeloof ook het vermogen hebben de duivel te weren. Dat is alvast meegenomen.

De zin en onzin van de categorievermelding

Wie een bieretiket goed leest - en daar heb je meestal een vergrootglas voor nodig - zou het kunnen opvallen dat veel Nederlandse brouwerijen - nog steeds - een categorie-indeling hanteren voor hun bier. Zo valt een pilsener in categorie 1 of I, en veel speciaalbieren in categorie S. Zij doen dit vrijwillig, maar het voegt niets toe voor de consument. Hoog tijd om dit relikwie uit het verleden bij de schroothoop te zetten.

Voordat we dat doen, moeten we eerst een duik in het verleden nemen. Wat betekenen deze categorieën? Waarom gebruiken Nederlandse brouwers deze indeling? En waarom komen we deze indeling niet tegen bij hun buitenlandse broeders? Om een antwoord op deze vragen te geven, moeten we eerst een een kijkje nemen bij de situatie zoals deze was voor  2015 en daarna naar de huidige situatie kijken.

Situatie voor 2015

De indeling in categorieën was tot en met 2014 vastgelegd in de Bierverordening 2003 van het Productschap Dranken. Op grond van artikel 4 van de Bierverordening werden bieren ingedeeld in de categorieën S, I, II en III aan de hand van het extractgehalte van de wort. Zo moest pils een stamwortgehalte hebben van minimaal 11% en maximaal 13,5% en viel het dus - op grond van de Bierverordening - in categorie I. Alcoholvrije en alcoholarme bieren mochten maximaal een extractgehalte van 2,2% hebben en vielen in categorie III. De meeste 'speciaal'-bieren vielen op basis van hun stamwortgehalte van 15,5% of hoger (en dus hogere alcoholgehalte) in categorie S.

In artikel 7, lid 3 van dezelfde verordening was bepaald dat deze categorie ook op het etiket mocht worden vermeld. Op grond van hetzelfde artikel was het verboden om het stamwortgehalte op het etiket te vermelden. Waar in andere landen het stamwortgehalte juist wel werd vermeld, wilde men hier in Nederland niet aan. Te verwarrend voor de consument, vond men.

Situatie na 2015

Zo was het geregeld tot en met 31 december 2014. De Bierverordening bestaat echter al meer dan twee jaar niet meer. Per 1 januari 2015 werd het Productschap Dranken opgeheven en kwam deze regeling ook te vervallen. Alleen de definities van bier en een aantal soorten bier werden (deels) overgenomen in het Warenwetbesluit Gereserveerde Aanduidingen.

Maar de indeling in categorieën dus niet. Die hield op te bestaan. En dat was maar goed ook. De Bierverordening was nu eenmaal niet het beste stukje regelgeving dat we in Nederland hebben gehad. Dat is één ding dat Rutte en zijn kompanen in ieder geval goed hebben gedaan: het Productschap Dranken en de Bierverordening bij het grofvuil zetten. 

Toch gebruiken nog veel brouwerijen deze indeling in categorieën op dit moment. Follow benaderde twee van Neerlands grootste brouwerijen en vroegen waarom zij dit nog steeds deden. Daarvoor gaven ze verschillende redenen aan. De ene brouwer doet het omdat 'bij een aantal consumenten nog wel verwachtingen bestaan omtrent het bier indien een categorie vermeld staat op het etiket'. Een andere brouwer meldt dat het een keuze is van de marketingafdeling; speciaal voor kenners.

Wel of niet vermelden?

Er is een aantal redenen aan te wijzen waarom deze indeling, die uniek was voor Nederland en nergens anders ter wereld werd gebruikt, werd gehanteerd. Ten eerste is deze indeling in stamwort-categorieën ook van belang voor de bepaling van het accijnstarief dat op het betreffende bier van toepassing is (zie artikel 7 van de Wet op de Accijns). Hierbij moet worden vermeld dat de indeling hetzelfde is als die van de niet meer bestaande Bierverordening, maar dat de benamingen S, I, II en III in de Wet op de Accijns ontbreken.

Voor de brouwer blijft de indeling dus wel degelijk van belang. Voor de consument niet. De consument heeft niets aan het vermelden van de categorie op het etiket. De indeling bestaat niet meer en bijna niemand weet wat waar deze indeling voor staat. Enkel een paar mastodonten van bierkenners weten nog waar deze indeling over gaat, maar mastodonten sterven uit. Met andere woorden, het is non-informatie voor de consument.

Het alternatief

Het vermelden van het stamwortgehalte, zoals in sommige andere landen wordt gedaan, zou een alternatief kunnen zijn. Met het afschaffen van de Bierverordening is dit ook niet meer expliciet verboden. Toch doen nog maar weinig brouwers dit. Dat is ook logisch, want ook het stamwortgehalte is een nietszeggend begrip voor een consument. Leuk voor brouwers, leuk voor bierkenners, maar de consument zegt het niets. Bovendien zit het vermelde stamwortgehalte niet meer in het bier. Na de vergisting zijn de suikers immers grotendeels omgezet in alcohol en koolzuur en is het stamwortgehalte danig lager geworden. Als je de vergistingsgraad niet kent of snapt, heb je niets aan het stamwortgehalte. 

Conclusie

Brouwers, stop maar met het vermelden van de categorie van je bier op het etiket. Daar zit niemand op te wachten. Het stamwortgehalte is leuk, vermeld het vooral als je dat graag wilt. Maar voor de consument is met name het alcoholpercentage en een adequate smaakomschrijving van belang!